Toekomstdenken: de toekomst bestaat niet en dat is goed nieuws
Gepubliceerd op: 04-03-2025
Hoe bereid je je als zorgorganisatie voor op de toekomst? En: bestaat 'de toekomst'? Sta open voor het onbekende. Zo neemt Vilans-toekomstdenker Maikel Eikenboom een groep innovatieadviseurs mee in verschillende manieren van denken over toekomsten.
Bijeenkomsten ‘We love innovators’
De zorg toekomstbestendig maken, hoe doe je dat eigenlijk? Dat was het onderwerp van een workshop in een reeks bijeenkomsten over strategische innovatievraagstukken, georganiseerd door Vilans. We doen er verslag van in artikelen. Dit is er een van.
Trendradars en horizonnen
Hoe gaat het nu? Sommige innovatieafdelingen inventariseren welke ontwikkelingen er vermoedelijk aankomen en of die voor hen relevant zijn. Vervolgens bepalen ze hoe ze zich daarop het best voorbereiden. Tijdens de workshop laten innovatieadviseur Wendy Voorn en strategisch adviseur Melanie Keesmaat van de Koninklijke Auris Groep zien dat ze binnen Auris een trendradar maken en deze actueel houden.
Wendy: 'Als team brainstormen we over toekomstige ontwikkelingen. We hebben onze voelsprieten uitstaan en maken een potentiële impactanalyse. De actuele versie van de trendradar die zo ontstaat leggen we vier keer per jaar voor aan ons strategisch beraad. Ook nemen we de trendradar mee in ons samenwerkingsverband Deelkracht. Het kost veel tijd, maar zo monitoren we trends en benutten we technologische ontwikkelingen beter. We verbeteren de zorg aan mensen met een zintuiglijke beperking en stimuleren innovatieve oplossingen.'
Wat is toekomstbestendig eigenlijk?
De meeste aanwezigen geven aan dat ze er niet zo zeker van zijn dat hun organisatie toekomstbestendig is. 'Maar wat bedoelen we daar eigenlijk mee, met toekomstbestendig?', vraagt iemand zich hardop af. Maikel: 'Precies, dáár gaat het om vandaag. Wat is toekomstbestendig? Het kan van alles betekenen: van concepten van leven ontwikkelen tot je verpleegoproepsysteem vernieuwen en alles daartussen.' Over het toekomstbewustzijn van hun organisatie zijn de deelnemers aan de bijeenkomst positiever.
'Het gaat om toekomstbehendigheid'
Aaron De Kievid is innovator en designer bij ’s Heeren Loo. 'De vraag is of je wel toekomstbestendig kúnt zijn. Er is niet één toekomst, er zijn meerdere toekomsten. Je kunt er niet op vertrouwen dat een mogelijke toekomst, hoe waarschijnlijk ook, daadwerkelijk ontstaat. Die kans is enorm klein. We moeten adaptiever worden, ons sneller en gemakkelijker kunnen aanpassen. Toekomstbehendig worden.'
Wendy: 'We moeten flexibel zijn. De maatschappij verandert, wij moeten mee om relevant te blijven. Neem eHealth: als wij vasthouden aan fysieke afspraken maar de mensen willen een online consult, dan zijn we uiteindelijk niet meer relevant.'
Uitgaan van aannames: is dat realistisch?
Aaron laat de groep een oefening doen: teken een buitenaards wezen. Na wat zuchten en steunen legt de groep de geeltjes neer, matig tevreden over de eigen tekentalenten. Aaron stelt drie vragen: 'Wie heeft er armen en benen getekend? Wie ogen, oren en neus? Wie een symmetrisch wezen?' Slechts één van de aanwezigen hoefde één keer niet zijn hand op te steken. Aaron: 'Dit bewijst dat je het onbekende altijd invult op basis van je huidige kennis. We baseren onze voorstelling van de toekomst op de ontwikkelingen van vandaag.'
Maikel vervolgt: 'Het verleden was een bochtig en hobbelig pad, met pieken en dalen. Waarom zou je je “de” toekomst dan voorstellen als een rechte lijn? Het wordt niet doorgaan met wat je deed, alleen dan groter of sneller.'
Toekomstdenken
Maikel ziet trendverkenning als een reactieve manier van toekomstdenken. 'Je bereidt je voor op wat er op je af komt. De toekomstradar van Wendy en Melanie van daarnet is waardevol, natuurlijk. Met behulp daarvan kun je beter en tijdiger plannen en voorbereiden. Maar ik pleit ervoor dat we meer openstaan voor het onbekende, de controle meer loslaten. Binnen onze westerse cultuur zijn we daar niet zo goed in.' Hij gaat in op verschillende publicaties en denkwijzen over toekomstdenken. Zijn enthousiasme slaat over op de aanwezigen.
Maikel vindt het goed nieuws dat 'de' toekomst niet bestaat. 'Want op onze verwachtingen van verschillende toekomsten, daarop hebben we wél invloed. De Unesco noemt dat “Futures literacy and forsight”. Plannen, voorbereiden en openstaan voor nieuwigheid zijn essentiële vaardigheden voor de toekomst.' Hij onderstreept: 'Openstaan voor nieuwigheid kun je ontwikkelen en dus leren.'
Van de spijker en de hamer
Hoe kan openstaan voor nieuwigheid je helpen bij het vinden van een oplossing? Stel je wilt een spijker ergens in slaan en zoekt een hamer. Je schuur is rommelig en je vindt geen hamer. Wat er ook door je handen gaat – geen hamer. Onverrichter zake doe je de schuurdeur weer dicht. Terwijl je die spijker natuurlijk óók met een ander hard stuk gereedschap had kunnen vastslaan. Maar daar zocht je niet naar. Jij zocht een hamer. Voor iets anders stond je niet open. Doordat je met een doel kijkt, zie je niet wat er nog meer is en kan.
Reframen: draai je aannames eens om!
De vaardigheid 'openstaan voor nieuwigheid' laat hij oefenen door te 'reframen'. De werkvorm komt uit het Toekomstkompas. 'Als voorbeeld ga ik uit van de aanname "Voor Wlz-zorg thuis heb je hoogopgeleide medewerkers nodig." Uit welke kleinere aannames bestaat die? Misschien uit de overtuiging "hoe hoger hoe beter" en de aanname dat zorg thuis per definitie complex is. Zo zijn er meer bouwstenen te bedenken.'
'Door de aanname op te knippen trek je je gedachtegang uit elkaar, dat biedt inzicht en verdieping. Dan draai je de bouwsteentjes 180 graden, vanuit de bedoeling “kwaliteit van leven”. Je kunt dan op factoren uitkomen als inlevingsvermogen en praktische ervaring. Opgeteld hoeven die niet tot “hoogopgeleide medewerkers” te leiden, dat kan iets heel anders zijn. Let wel, het gaat om het proces, het oefenen in anders denken. Dat kan leiden tot het doen van andere dingen. Door anders te kijken, kun je uitkomen op andere manieren om langdurende zorg thuis te realiseren.'
Waardigheid en trots voor de toekomst
Reframen geeft inzicht en andere mindset
A3-vellen komen op tafel. In groepjes gaan de aanwezigen aan het werk met eigen aannames. Toevallig of niet, meerdere groepjes starten vanuit de aanname dat warme zorg de beste zorg is of iets vergelijkbaars. Die aanname valt uiteen in deelaannames zoals 'vernieuwing kost alleen maar tijd' en 'de mens is onvervangbaar'. Keer je die om, dan krijg je 'vernieuwing biedt ook mogelijkheden' en 'niemand is onvervangbaar'. Uiteindelijk leidt de oefening tot de aanname 'de zorgvrager bepaalt wat de beste zorg is en of technologie daarvan deel uitmaakt'. De groep is enthousiast over de werkvorm: 'Tof, dat in stukjes hakken, dat geeft inzicht in waar je redenering vandaan komt!'
Maikel: 'Strikt genomen, hebben we nu de ene aanname door de andere hebben vervangen, dat kan opener. Deze oefening kun je goed toepassen in een projectgroep op het werk, om anders te leren kijken. Tijdens de vervolgbijeenkomst Futures Literacy Lab maken we meer ruimte voor creativiteit en openheid. Je merkt: anders kijken biedt ruimte, je ziet nieuwe dingen!'
