‘Persoonsgerichte zorg lijkt eenvoudig, maar dat is het niet’

Persoonsgerichte zorg vraagt om het open gesprek van de professional met de cliënt', zegt expert persoonsgerichte zorg Petra van Alphen van Vilans. ‘Openheid is nodig, want iedere situatie en persoon is anders. Maar dat maakt het tegelijk zo lastig om goed uit te leggen wat persoonsgerichte zorg inhoudt.’

De meeste mensen kennen persoonsgerichte zorg als het goed aansluiten op de wensen en behoeften van de persoon met een beperking. Maar dan ben je er eigenlijk nog niet. Het idee is vaak: ‘Dat doen we toch al in de gehandicaptenzorg?’ Om goed tot de kern te komen is er dan ook een dieper begrip van persoonsgerichte zorg nodig.

Ook aandacht voor behoeftes begeleiding

Petra: ‘De invulling van de wensen en behoeftes van de persoon met een beperking, gebeurt altijd in het samenspel tussen cliënt, naasten en de zorgprofessional. Mensen geven hier vorm aan vanuit ieders perspectief en vanuit ieders waarden. Persoonsgerichte zorg betekent dan ook niet dat je alles letterlijk gaat uitvoeren wat iemand wil. Niet alles kan en je moet ook rekening houden met andere mensen en betrokkenen. Maar het begint wel altijd bij iemand echt zien en horen en ontdekken wat iemand wil en nodig heeft. En in sommige situaties is de aandacht daarvoor al genoeg.’

Iedere vrijheid heeft een grens

Petra: ‘Van de professional vraagt persoonsgerichte zorg om dicht bij de persoon met de beperking te staan. En tegelijkertijd moet je ook in staat zijn om professionele afstand te nemen. Vanuit je professie moet je immers ook toetsen wat haalbaar en verantwoord is. Is een wens moeilijk uit te voeren? Dan heb je creativiteit nodig om er een goede draai aan te geven. Daarnaast heb je lef nodig voor het aangeven van grenzen. Want iedere vrijheid heeft ook weer een grens.’

De kunst van het laten

Persoonsgerichte zorg vraagt ook om een open houding van de professional. Petra: ‘Wanneer je heel erg vanuit regels en protocollen denkt, lukt dat niet. Ook moet je niet te veel invullen wat die ander kan of niet kan. Om te kunnen groeien moet iemand met een beperking immers ervaringen op kunnen doen. Het mag daarbij ook verantwoord fout gaan.’

Petra: ‘Hier echt handen en voeten aangeven is nog wel een kunst. Zo had ik laatst per ongeluk voor een ervaringsdeskundige ingevuld dat het voor haar waarschijnlijk te vermoeiend zou zijn om de hele dag mee te doen. Zij appte me toen: “Je vult dat nu voor mij in, maar ik ben gewend om de hele dag te werken hoor."  Voor veel professionals is de vertaling van persoonsgerichte zorg dan ook helemaal niet zo eenvoudig. Meestal is er dan ook een cultuurverandering nodig.'

De behoefte achter de vraag

Daarnaast is zicht nodig op de behoefte achter de vraag. Petra: ‘Denk aan de wens van een cliënt om een keer in de achtbaan van de Efteling te gaan. Dan is het van belang om de behoefte om tot leven te komen achter die vraag te ontdekken. Dat kan wellicht ook door een strandwandeling met de ervaring van de wind in de haren als de Efteling niet kan. Het is van belang om realistisch te blijven en tegelijkertijd te experimenteren.’

Persoonsgerichte zorg is een voortdurend en continu proces. Naast openheid, is hierin gelijkwaardigheid belangrijk. Petra: ‘Dat klinkt vanzelfsprekend, maar we komen uit een verleden waarin er heel erg werd gekeken vanuit het medische model. Hierin is een expert een deskundige en die weet het voor de ander het beste. Nu is het bewustzijn groter dat je gewoon niet voor de ander kunt bepalen wat kwaliteit van leven is.’

Aandacht voor de relatie en reflectie

Petra: ‘Persoonsgerichte zorg gaat ook meer om het proces, de manier waarop, met oog voor de relatie, dan om wat je inhoudelijk doet. Het is verder belangrijk dat organisaties ook persoonsgericht zijn naar hun medewerkers. Dat je ook echt laat zien wat je zegt. En het is nodig dat organisaties ervoor zorgen dat medewerkers uitgenodigd worden om te werken vanuit het idee van persoonsgerichte zorg. Zo moet er ook ruimte zijn voor regelmatige reflectie.’

Begeleiding à la carte 2

Voor persoonsgerichte zorg wordt er dus per situatie afgewogen wat nodig en passend is. Petra: ‘Maar dat betekent nog niet dat een aanpak voor vernieuwende persoonsgerichte zorg volledig voor ieder individu uitgedacht moet worden. Er zijn wel degelijk succesvolle elementen uit aanpakken die overdraagbaar zijn naar andere organisaties en situaties. Aanpakken die het waard zijn om te delen zodat meer mensen met een beperking voordeel hebben van persoonsgerichte zorg. En aanpakken die organisaties helpen om de begeleiding dusdanig vorm te geven dat zorgprofessionals in staat zijn om te werken vanuit de bedoeling van persoonsgerichte zorg.’

Het programma Begeleiding à la carte 2 waar Petra programmaleider van is draagt daar dan ook aan bij. In Begeleiding à la carte 2 gaan namelijk onder andere organisaties aan de slag met een aanpak in persoonsgerichte zorg van een andere organisatie. Die kennis wordt vervolgens ook weer gedeeld op het Kennisplein Gehandicaptensector. Zo wordt de beweging van persoonsgerichte zorg verder gebracht.

Gedachtengoed Suzanne Verdonschot

Petra: ‘We maken daarbij gebruik van het gedachtengoed van Suzanne Verdonschot. Het mooie is dat de beweging van persoonsgerichte zorg om hetzelfde vraagt als persoonsgerichte zorg zelf. Namelijk aandacht voor het proces, oog hebben voor het netwerk, sensitief blijven omdat alles steeds verandert en blijven leren en bijsturen. Net zoals bij persoonsgerichte zorg, gaat het ook in de beweging van persoonsgerichte zorg om de mensen die het doen. Daar moet je in blijven investeren. Bij Begeleiding à la carte 2 doen we dat bijvoorbeeld door lerende netwerken waar organisaties aan deelnemen.’

Meer weten?

• Bekijk de definitie van persoonsgerichte zorg op de expertpagina van Petra van Alphen.
• Lees ook eens de Leidraad Perspectief op Persoonsgerichte Zorg van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland