Leeuwarden maakt zich sterk voor wonen met zorg voor ouderen

Gepubliceerd op: 10-07-2024

De gemeente Leeuwarden staat voor forse uitdagingen om het wonen met zorg voor ouderen goed te organiseren. De gemeente werkt samen met woningcorporaties, huurdersverenigingen, zorg- en welzijnsorganisaties en het zorgkantoor aan een uitvoeringsagenda om knelpunten op te lossen. Ondertussen werken de partijen al samen in de praktijk om acute problemen aan te pakken.

Het aantal ouderen in de Friese hoofdstad groeit de komende jaren met 30 procent naar 32.000. Bestaande woonlocaties moeten worden aangepast, zodat ouderen thuis zorg en ondersteuning kunnen ontvangen. En tot 2040 moeten er 1100 nieuwe geclusterde woningen worden gerealiseerd. Daarnaast loopt de schaarste aan zorgmedewerkers alleen maar op en neemt het aantal mantelzorgers sterk af. Naar verwachting zijn er de komende jaren 800 zorgvacatures te vervullen.

‘Dat betekent dat we zorgvuldig moeten omgaan met zorgpersoneel en mensen zo doelmatig mogelijk moeten inzetten’, zegt wethouder Hein de Haan. ‘Dat doen we door meer geclusterde woonvormen te bouwen, waar inwoners met een bescheiden tot intensieve ondersteuningsvraag bij elkaar kunnen wonen.’

Drie zones van wonen en zorg

De gemeente Leeuwarden heeft in samenwerking met woningcorporaties, huurdersverenigingen, zorg- en welzijnsorganisaties en het zorgkantoor een beleidskader ‘Wonen met zorg’ opgesteld waarin lijnen worden uitgezet om de ouderenzorg in de toekomst vorm te geven. In het beleidskader wordt een nieuw organisatiemodel gepresenteerd dat bestaat uit drie zones van wonen met zorg: basis, plus en top. De zones verschillen in de woonvormen en in de zwaarte van zorg die kan worden gegeven.

Iedere oudere in de gemeente heeft in dit model minimaal toegang tot de faciliteiten van zone basis: een ontmoetingsplek in de buurt en geplande zorg als dat nodig is. Wie de zorg dichterbij wil hebben of een zorggeschikte woning, moet in een wijk of dorp met zone plus wonen. Hier zijn ook vormen van geclusterd wonen. Verhuizen naar een zone top – met een verpleeghuis – doe je alleen als je zeer intensieve en/of specialistische hulp nodig hebt.

‘Het is belangrijk dat iedere oudere een ontmoetingsplek in de nabijheid heeft’, vindt Bert Bokma, zorginkoper bij zorgkantoor De Friesland, onderdeel van Zilveren Kruis. ‘Een vitale gemeenschap met een sterke sociale basis is een essentieel aspect van de ouderenzorg van de toekomst. We moeten stimuleren dat inwoners zich met elkaar verantwoordelijk gaan voelen voor het welzijn van ouderen en dat we de formele zorg gaan verbinden met de informele zorg.’

Grote financiële uitdaging

De ambitie is dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig thuis wonen, ook als de ondersteuningsbehoefte toeneemt. Dit vraagt forse investeringen in aanpassing van bestaande woningen en de bouw van 1100 nieuwe geclusterde woningen. Een groot deel van deze opgave ligt bij in de sociale woningbouw.

In combinatie met de andere opgave voor sociale woningbouw stelt dit gemeente Leeuwarden en de woningcorporaties voor een grote financiële uitdaging. Volgens een landelijk overzicht van de volkshuisvestelijke opgave is er de komende jaren een investeringstekort van 270 miljoen euro.

In dit licht bezien komt het aangekondigde vertrek van de landelijke seniorenhuisvester Habion wel heel ongelegen. Habion bezat vijf complexen voor zelfstandig wonende ouderen in Leeuwarden. De corporatie wil zich meer focussen op andere delen van het land en deed de gebouwen daarom in de verkoop, tot schrik van wethouder De Haan.

Het schrikbeeld is dat de woningen in handen komen van commerciële vastgoedpartijen. ‘Dat is twee keer verkeerd’, aldus De Haan. ‘Particuliere verhuurders richten zich op andere doelgroepen aan wie ze een hogere huur kunnen vragen. Dat betekent dat er seniorenwoningen verloren gaan. Tegelijk moet er daardoor extra geïnvesteerd worden in vervangende ouderenhuisvesting, terwijl we al geld te kort komen om voldoende sociale huurwoningen te realiseren.’

Bij één complex is dat schrikbeeld werkelijkheid geworden. Bij een ander complex, Swettehiem, heeft woningcorporatie WoonFriesland met hulp van het ministerie van Volkshuisvesting, het Friese ondersteuningsteam en de gemeente de huurwoningen overgenomen. En afgelopen april verbood voormalig minister De Jonge voorlopig de verkoop van de andere drie complexen. Habion mag pas vertrekken als zij bijdraagt aan de woningopgave in de gemeente.

Middelpunt van zone top

Swettehiem is een wooncomplex met een mix van zelfstandige woningen, beschermd wonen voor ouderen en beschermd wonen voor mensen met een beperking. Het voornemen is om het complex om te vormen tot het middelpunt van een zone top in de stadswijk Westeinde. Zorgorganisaties KwadrantGroep en Alliade werken samen een woonzorgconcept uit om in het gebouw naast zelfstandig en beschermd wonen ook intramurale voorzieningen voor ouderen en mensen met een beperking te combineren, zodat beide doelgroepen in het complex kunnen wonen.

‘De samenwerking vindt zijn basis in de goede contacten van de afgelopen jaren’, vertelt directeur-bestuurder Jan Maarten Nuijens van de KwadrantGroep. ‘Je snapt elkaar beter. Bij het ontwikkelen van vastgoed kijken we samen hoe we het slim kunnen inrichten en organiseren. Alliade gaat op de locatie woonruimte voor 48 cliënten met een beperking realiseren en wij onderzoeken de mogelijkheden om verpleeghuiszorg te bieden. Ook zullen woningen worden aangepast om intensieve zorg aan huis te kunnen leveren. Verder kijken we hoe we kunnen samenwerken met het bestaande wijkcentrum.’

‘We moeten afspraken maken over de zorginfrastructuur. De marktwerking mag wat mij betreft zo snel mogelijk worden afgeschaft. Met meerdere aanbieders in dezelfde wijk kun je nooit optimaal efficiënt werken, dat is gewoon niet haalbaar.’

Partijen weten elkaar te vinden

Wethouder De Haan vindt de samenwerking rond Swettehiem een mooi voorbeeld van hoe partijen elkaar weten te vinden vanuit het gemeenschappelijke doel om wonen en zorg voor ouderen in Leeuwarden goed te organiseren. Bijvoorbeeld door informatie te delen en samen concepten te ontwikkelen.

Of het ook een blauwdruk is voor hoe het in de toekomst gaat, is nog wel onzeker. ‘We verdelen schaarste. Het is niet mogelijk om overal zone top te realiseren. Er zullen ook zones basis zijn, waarin de woning en woonomgeving niet per se zorggeschikt zijn en waar alleen geplande zorg mogelijk is. De ambitie is wel dat er in alle dorpen en wijken een ontmoetingspunt in de buurt is. Bovendien moet de gemeenteraad zich er nog over uitspreken.’

Swettehiem is sowieso een goede pilot om te zien hoe partijen met elkaar de ouderenzorg in Leeuwarden kunnen borgen, vindt zorginkoper Bokma. ‘Het is goed dat zorgpartijen met elkaar afstemmen wie wat doet, om dubbelingen te voorkomen. De volgende stap is om na te denken hoe we de formele zorg en de informele zorg met elkaar kunnen verbinden.’

Nadenken over verdeling zorgmarkt

Om de schaarste op de arbeidsmarkt aan te pakken moeten partijen intensiever gaan samenwerken, vindt Nuijens. ‘We moeten afspraken maken over de zorginfrastructuur. De marktwerking mag wat mij betreft zo snel mogelijk worden afgeschaft. Met meerdere aanbieders in dezelfde wijk kun je nooit optimaal efficiënt werken, dat is gewoon niet haalbaar.’

De Haan zie dat probleem ook. ‘Clusteren van ouderen en mensen met een beperking helpt om doelmatiger te werken. Met zorg en welzijn dichtbij. Dat scheelt veel reistijd van verpleegkundigen. Maar je moet ook nadenken over de verdeling van de zorgmarkt. Er zit een grote uitdaging in het systeem. Het is een zoektocht. We zijn blij dat het zorgkantoor daarover meedenkt.’

Meer informatie

Lees meer over de uitwerking van het uitvoerprogramma.