Kaderhuisarts Laego over samen beslissen met kwetsbare ouderen

In het project STERK (Samen Beslissen met TOPICS-SF in Eerstelijns Regio’s en Ketens) worden huisartsenpraktijken van drie regionale samenwerkingsverbanden begeleid bij het implementeren van de Samen Beslis Hulp bij kwetsbare ouderen. Aan een aantal leden van de expert- en opschalingsgroep van het project vragen we waarom zij het belangrijk vinden om hieraan bij te dragen. Deze keer spreken we hierover met Yvonne Hogewoning-van der Harten, kaderhuisarts en lid van Laego, de Landelijke Adviesgroep Eerstelijnsgeneeskunde voor Ouderen.

Al lang voordat STERK van start ging, was Yvonne betrokken bij de ouderenzorg en samen beslissen met ouderen. Zo volgde zij al ruim 10 jaar geleden de kaderopleiding huisartsengeneeskunde. Dit is een verdiepende opleiding over de ouderenzorg, waarna je als arts ook ingezet kan worden om nieuwe vormen van zorg voor ouderen te initiëren. Yvonne vertelt dat zij de opleiding volgde in een tijd dat ouderenzorg veel minder de aandacht had dan het nu heeft. 'Het lijkt alsof iedereen nu pas wakker wordt. Maar een simpele rekensom leert dat de naoorlogse babyboomgeneratie nu 70+ is, dus daar had je op kunnen anticiperen.'

Regioprogramma zorg voor ouderen

De kennis uit de opleiding wist Yvonne direct in de praktijk te brengen. Voor DrechtDokters, een regionale eerstelijnsorganisatie, werkte ze aan een regionaal zorgplan voor ouderen. Het plan, genaamd regioprogramma Zorg voor ouderen, is gericht op samenwerking in de zorg rond de oudere. Yvonne licht toe: 'We willen de oudere omringen met gewenste, doelmatige, functionele zorg die toekomstbestendig is en die wij ook kunnen blijven geven. Voor ons is het daarbij heel belangrijk om te blijven praten, samen beslissen is voor ons een voorwaarde.' 

Het programma wordt momenteel ingezet bij een groep kwetsbare ouderen. Met deze mensen wordt een vragenlijst doorgelopen en wordt gekeken hoe diegene scoort op allerlei lichamelijke en geestelijke gebieden. Vervolgens wordt met de patiënt samen een behandelplan gemaakt. Yvonne legt uit dat het hierbij vooral belangrijk is om te prioriteren en te kijken wat voor de patiënt het belangrijkste is: 'Als iemand slechthorend is, maar het gehoorapparaat toch niet in doet, dan hoef je diegene niet naar de kno-arts te sturen. We kijken naar gewenste zorg en haalbaarheid, we kijken of het zorg is die we kunnen blijven aanbieden.' 

In gesprek blijven als basis voor samen beslissen

Het programma Zorg voor ouderen draait om het bieden van zorg op maat, mét behoud van eigen regie voor de patiënt. Voor het behoud van deze eigen regie is het volgens Yvonne vooral belangrijk om in gesprek te gaan en blijven: 'De hele essentie van samen beslissen is in gesprek gaan. Alleen in iemands dossier kijken is een beetje ouderwets. Ik denk dat niemand het fijn vindt als iemand zomaar in je dossier kan kijken. Ik denk dat het ook heel belangrijk is dat men beseft dat je vaak nog gewoon aanspreekbaar bent als je voorbij de 70 bent.' 

Om deze gesprekken te bevorderen, ontwikkelde Yvonne het Persoonlijk Patiënten Dossier. Dit is een boekje dat patiënten kunnen gebruiken als geheugensteun voor hun (medische) informatie. In het boekje is ruimte voor het beantwoorden van de vragen 'Wie ben ik?', 'Wat wil ik?', 'Wat heb ik?', 'Wat slik ik?' en overige informatie of verklaringen. Yvonne gaf dit boekje aan al haar patiënten van 75 jaar en ouder en ging vervolgens met ze in gesprek. Hiervan merkte ze direct het positieve effect: 'Dat waren hele dierbare gesprekken. Op een handjevol mensen na vond iedere patiënt het gesprek ook prettig. Ik heb de basis gelegd voor mensen om te denken ‘ik wil in gesprek.’'

Eigen verantwoordelijkheid

Volgens Yvonne vraagt samen beslissen ook om een omschakeling in de denk- en handelwijze van zorgprofessionals. 'Ik denk dat het ook een omwenteling is om niet gelijk in de doe-stand te schieten. Soms is niets doen ook iets doen. Ik denk dat wij in de huisartsenpraktijk meer geneigd zijn om samen te praten en de mogelijkheden te bespreken dan in het ziekenhuis. Maar je kunt samen beslissen ook invoeren in een ziekenhuis. Als iemand voor een grotere of ingewikkelde ingreep komt, kun je samen de Samen Beslis Hulp invullen, zodat je beter voorbereid bij de specialist komt. Ik vind dat de gesprekken ook gevoerd moeten worden op alle specialistische afdelingen. Hoe oud je ook bent, je moet je ervan bewust wat belangrijk voor jou is in je leven, want dat bepaalt je keuzes.' 

Volgens Yvonne gaat dit wel samen met een eigen verantwoordelijkheid van patiënten: 'Ik verwacht van ouderen dat ze ook zelf verantwoordelijkheid nemen. Mensen zullen dat moeten leren, want we kunnen niet van iedereen die 70-plus is zeggen ‘ze snappen er toch niks van’. Als jij samen wil beslissen, moet je op zijn minst weten wat je hebt, wat je slikt en hoe je in het leven staat. Het moet niet doorschieten, maar een beetje discussie in de spreekkamer moet je niet schuwen.'

Niet alleen voor kwetsbare ouderen

Ook denkt Yvonne dat samen beslissen niet enkel voorbehouden is aan kwetsbare ouderen: 'Ik zou ‘kwetsbare’ eruit halen. Samen beslissen hoort in de huisartsenpraktijk en óók bij ouderen. Vaak geldt hoe ouder iemand wordt, hoe complexer de problematiek en hoe harder je moet nadenken en puzzelen. Maar dit past ook bij jongeren met complexe problematiek. Samen beslissen houdt ook nooit op. Ook als iemand dementie heeft, kun je vaak via een familielid communiceren. Ook euthanasie of palliatieve sedatie zijn samen beslissen.'

Samen Beslis Hulp

Ondanks het reeds werken met het programma zorg voor ouderen, was Yvonne ook direct geïnteresseerd in project STERK. Namens Laego is zij nu lid van de expert- en opschalingsgroep. Ondanks de overlap met het programma zorg voor ouderen, ziet zij een meerwaarde in het gebruiken van de Samen Beslis Hulp: 'Het programma zorg voor ouderen gaat ook al over het maken van beslissingen, maar de Samen Beslis Hulp is heel duidelijk gericht op de voorbereiding op het bezoek aan een zorgverlener. Ik denk dat het goed is als iedereen van boven de 70 die een gesprek krijgt met een zorgverlener de lijst invult. Het is ook voor jezelf een oefening, zodat je weet wat voor jou belangrijk is. Dan kun je goed het gesprek ingaan. Je kunt er eventueel dingen uitpikken die voor jou belangrijk zijn. Het is voor jezelf een check van waar je eigenlijk staat.'

Proactieve zorgplanning

Yvonne verwacht dat er al mensen binnen Laego zijn die met de Samen Beslis Hulp werken, aangezien er op het jaarsymposium van Laego een presentatie over is gegeven. Toch zou ze graag nog eens onder de aandacht brengen dat de Samen Beslis Hulp, breed inzetbaar is en bovendien helpt bij het behouden van eigen regie. 'Ik denk dat er in veel praktijken al volgens deze werkwijze gewerkt wordt, maar dit is een extra handvat. Het is ook een mooie opstap om vervolgens te kijken naar een proactieve zorgplanning. Het past dus gewoon heel goed in het concept van behoud van eigen regie. Ik denk wel dat het voor ons als dokters soms nog wel een cultuuromslag is om even de tijd te nemen om iets van de patiënt zelf te verwachten in plaats van het wel te regelen. Dat is iets wat wij uitdragen in ons programma en de proactieve zorgplanning', aldus Yvonne. Ze sluit af met het aanhalen van een congres over proactieve zorgplanning dat recent plaatsvond in Singapore: 'Daar werd ook gezegd dat het veel meer is dan het afvinken van lijstjes. Het gaat meer over het gesprek op gang brengen en samen beslissen is natuurlijk de basis daarvan. Het is dus een heel actueel maar ook een veel modernere manier van het aanvliegen van zorgverlening.'