Duurzaamheid in de zorg: ‘Begin en zoek de samenwerking’

Hoe kun je duurzaamheid praktisch maken in de zorg? Met dieren, daglicht en planten bijvoorbeeld, laat Zorggroep Zaanstreek zien. Of door de Green Deal Duurzame Zorg écht in de praktijk te brengen. Ouderenzorgorganisatie Cicero Zorggroep maakt dat waar: 'Door anders om te gaan met bijvoorbeeld voedingsresten en medicatie kun je de zilveren Milieuthermometer Zorg verdienen en de kwaliteit van zorg verbeteren.'

Tijdens het webinar 'Duurzaamheid praktisch maken in de zorg' komen de inspirerende voorbeelden met een vaart voorbij. Maar het webinar begint met de realiteit: bijvoorbeeld dat de zorg verantwoordelijk is voor 7% van de totale CO₂.-uitstoot in Nederland. Dat 4% van al het afval uit de zorg komt. En de zorg 13% van alle grondstoffen gebruikt. Die cijfers liegen er niet om, laat gastspreker Ellen Bakker zien. Zij is bestuurslid van De Duurzame Verpleegkundige en hoofddocent aan de Hogeschool Rotterdam. Toch komt zij vooral met een positieve boodschap.

Bekijk de webinar 'Duurzaamheid praktisch maken in de zorg'

Goed voor cliënt en zorgprofessional 

Ellen legt uit dat gezondheid en de planeet aan elkaar gekoppeld zijn. ‘Planetaire gezondheid wil zeggen dat de leefomgeving en gezondheid met elkaar verbonden zijn. Meer gezondheid voor de mens betekent vaak ook een gezondere planeet’, zegt ze, ‘want de gezonde keuze is vaak ook de milieubewuste keuze. Denk aan op de fiets naar je werk gaan of gratis fruit op je werk.’

Ook zijn er genoeg zogenoemde ‘koppelkansen’, vertelt de Duurzame Verpleegkundige: ‘Meer tijd doorbrengen in de natuur met cliënten is gezond en geeft rust. Buitenpsychologen bieden behandeling in de buitenlucht aan. Dat is niet alleen voor de cliënt goed, maar ook voor de zorgprofessional zelf. Een mooi voorbeeld van een win-winsituatie.’ 

Gezonde leef- en werkomgeving

Ook Rutger de Graaf neemt voorbeelden uit de zorgpraktijk mee. Als adviseur zorginnovatie houdt hij zich binnen Zorggroep Zaanstreek bezig met verduurzaming en de toepassing van groene innovaties. De manier waarop de organisatie dat doet spreekt tot de verbeelding: met planten, licht en dieren. 

Rutger: ‘Om de lucht binnen te zuiveren kun je ingewikkelde installaties aanschaffen. Maar wij kozen voor planten. Dat groen had ook een psychologisch effect. Mensen voelden zich beter, werden vrolijker en socialer. Later toonde de Universiteit Wageningen dit positieve effect ook aan met hun onderzoek in de ouderenzorg.’

'Door het gebrek aan zonlicht gingen sommige planten dood,' vervolgt hij. ‘Met lampen losten we dat op, maar we vroegen ons af wat het gebrek aan licht met mensen doet. Uit onderzoek van de Erasmus Universiteit blijkt dat we vooral een tekort aan geel middaglicht hebben. Dat licht hebben we nodig om tot rust te komen.'

'Daarom hangen er bij ons zonlichtlampen die het bioritme volgen. En gaan we het hele jaar actief samen met bewoners naar buiten. Ook haalden we de natuur naar binnen en gooiden we ons huisdierenbeleid om. Nu zorgen huis- en therapiedieren voor liefde, plezier en een leuke werk- en leefomgeving. Buiten hebben we projecten om vogels, vlinders en bijen aan te trekken. We zijn nu een soort bio hub voor stadsnatuur.’

Samenwerking met natuurorganisaties

‘Zoek de samenwerking’, is een belangrijke tip die Rutger de Graaf aan deelnemers meegeeft. Om groener te werken en te leven zocht Zorggroep Zaanstreek de samenwerking met natuurorganisaties en universiteiten. ‘Natuurorganisaties, zoals de Bijenwacht, Staatsbosbeheer en Landschap.nl, hebben duizenden vrijwilligers die zorgorganisaties kunnen helpen met vergroenen.’

Green Deal Duurzame Zorg in de praktijk

De Limburgse ouderenzorgorganisatie Cicero Zorggroep ondertekende de Green Deal Duurzame Zorg 2.0 en 3.0. ‘Die belofte willen we waarmaken’, vertelt medewerker beleidszaken van Cicero, Marian Maaskant. Met het behalen van niveau zilver van de Milieuthermometer Zorg bewijst Cicero dat ook: voor zes van de dertien locaties is dat al gelukt. ‘Die Milieuthermometer, MTZ, is een heel handig hulpmiddel om aan te tonen dat je bezig bent met duurzaamheid en is een kapstok voor initiatieven.’

Om in aanmerking te komen voor een MTZ-certificaat, gaat een organisatie aan de slag met vijftien onderwerpen, zoals energie, water en afvalwater, catering en voeding en inkoopbeleid. Marian: ‘Cicero heeft ervoor gekozen om veel vereisten centraal te verantwoorden. Dat scheelt veel tijd omdat bewijsvoering dan voor alle locaties geldt. Onze zorgprofessionals zijn zeker betrokken, maar we willen de zorg niet onnodig belasten.’ Ook blijkt in de praktijk dat niet alles moeilijk is om te behalen’, vertelt zij. ‘Een van de vereisten voor het MTZ-certificaat gaat bijvoorbeeld over verantwoorde afvoer van medicijnresten. Ons medicatieprotocol voldeed hier al aan.’ 

Minder voedselverspilling

Het voorkómen van etensresten is een andere vereiste van de Milieuthermometer Zorg. ‘Op meerdere locaties bieden we één menu voor het warme eten aan, in plaats van twee. We vragen cliënten bij opname, en daarna om de zoveel tijd, wat zij niet lusten. Als dat ingrediënt op het menu staat, krijgen zij een alternatief. Ze krijgen dus altijd iets wat lusten en de porties worden op maat aangeboden. 

Verder gaan wij vanaf nu vier keer per jaar de voedselresten meten en evalueren, in plaats van twee keer. Eén locatie biedt eens in de twee weken een vegetarisch menu aan. Daarvoor is eerst een proefsessie met de cliëntenraad gedaan.’ Met een stimulerende boodschap sluit Marian haar presentatie af: ‘Cicero adopteerde de slogan van Loesje: Verbeter de wereld. Begin.’

Gratis lidmaatschap en festival

Ook Ellen Bakker geeft nog een paar tips mee, die ook nog gratis zijn: ‘Het lidmaatschap van De Duurzame Verpleegkundige kost niets. En de Groene Zorg Alliantie organiseert elk jaar Het Groene Festival, hét evenement op het gebied van duurzaamheid in de zorg. Ook dat is gratis!’

Meer weten?

• Meer kennis over Duurzame zorg binnen Vilans.
• Bekijk een overzicht van de positieve gezondheidseffecten staan in deze klikbare infographic.
• Volg het ESCH-R project over circulariteit als je in een ziekenhuis werkt.